بورس انرژی چیست ؟

بورس انرژی یک بازار سازمان‌یافته است که در آن خرید و فروش انواع حامل‌های انرژی (مانند نفت، گاز، برق و …) و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌ها انجام می‌شود. این بازار به منظور ایجاد شفافیت در معاملات انرژی، بهبود قیمت‌گذاری و تسهیل تجارت انرژی ایجاد شده است . به عبارت دیگر، بورس انرژی یک بازار رقابتی است که در آن خریداران و فروشندگان انرژی با یکدیگر تعامل می‌کنند و قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند. 

اجزای اصلی بورس چیست ؟

بورس انرژی دارای چهار بازار فیزیکی، مشتقه، فرعی و سایر اوراق بهادار قابل معامله است. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی، بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله شامل گواهی صندوق های سرمایه گذری قابل معامله و اوراق گواهی ظرفیت است . بازار فرعی به معاملات کالاهای تک‌محموله‌ای و خارج از گونه اختصاص دارد.

نقشه راه ثبت نام در بورس انرژی:

مرحله ۱: بررسی صلاحیت و هدف

• تعیین کنید که می‌خواهید خریدار باشید یا فروشنده (تولیدکننده، واردکننده یا تأمین‌کننده انرژی).
• محصول مورد نظر خود را مشخص کنید: برق، گاز، نفت، فرآورده‌های نفتی، انرژی‌های تجدیدپذیر و…

مرحله ۲: دریافت کد معاملاتی

1. ثبت‌نام در سامانه سجام: www.sejam.ir
2. احراز هویت سجام
3. افتتاح حساب نزد کارگزار بورس انرژی (دارای مجوز از سازمان بورس)
4. ارائه مدارک موردنیاز به کارگزاری (شامل اساسنامه، روزنامه رسمی، گواهی مالیاتی، مجوز فعالیت )

مرحله ۳: دریافت مجوزهای لازم

• فروشنده‌ها (مثلاً نیروگاه‌ها یا پالایشگاه‌ها) نیاز به دریافت مجوز از سازمان بورس و بعضاً وزارت نیرو یا وزارت نفت دارند.
• ممکن است لازم باشد تاییدیه‌هایی از شرکت مدیریت شبکه برق ایران یا شرکت ملی نفت بگیرید.

مرحله ۴: عقد قرارداد با کارگزار

• با یک کارگزاری دارای مجوز بورس انرژی قرارداد ببندید تا سفارش‌هایتان را ارسال کند.
• برخی خریداران بزرگ نیز می‌توانند مستقیماً (بدون واسطه) وارد بازار شوند.

مرحله ۵: واریز وجه تضمین و اتصال به بازار

• برای حضور در بازار بورس انرژی باید وجه تضمین (سپرده) به حساب اتاق پایاپای بورس واریز کنید.
• از طریق سامانه‌های کارگزاری، به بازار دسترسی خواهید داشت.

مرحله ۶: انجام معامله در بازار مناسب

• بازارهای فعال:
  • بازار فیزیکی (برای تحویل واقعی انرژی)
  • بازار بورس انرژی برق (ویژه معاملات برق با ساختار خاص)
  • بازار مصرف‌کنندگان بزرگ (مثلاً صنایع بالای 5 مگاوات)
  • بازار مشتقه انرژی (قراردادهای آتی، سلف و…)

مرحله ۷: تسویه و تحویل کالا

• پس از معامله، تسویه در اتاق پایاپای بورس انجام می‌شود.
• انرژی یا فرآورده خریداری‌شده طبق زمان‌بندی تحویل داده می‌شود.
• فاکتور رسمی و اسناد قانونی صادر می‌گردد.

مرحله ۸: گزارش‌دهی، مالیات و ادامه فعالیت

• معامله در بورس انرژی مشمول معافیت‌هایی مالیاتی است (در مواردی).
• گزارش‌های مالی و عملیاتی باید تهیه و به مراجع ذی‌ربط ارسال شوند.

کالاهای قابل معامله :

سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، کالاهای قابل معامله در بورس انرژی را به شرح زیر تصویب کرده است :

انواع سوخت جت	تمامی میعانات گازی	انواع بنزین	آیزوفید ها
هیدروژن	انواع مختلف نفت سفید	گاز مایع	اکستراکت
اشکال مختلف نفت خام	نفت کوره و مازوت	قطران	انواع لایت اند
گازهای طبیعی	انواع مختلف گازوئیل	متانول اتانول	انواع برش های سنگین و سبک

مزایای پذیرش و معامله

از جمله مزایای پذیرش شرکت‌ها و معامله در بورس انرژی ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• معافیت مالیاتی
• معافیت از تشریفات مزایده و مناقصه
• امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بین‎الملل
• امکان تأمین کالاهای مورد نیاز از طریق ساز و کار شفاف و منصفانه بورس‌‌ انرژی‌
• امکان تأمین مالی و پوشش ریسک عرضه ‎کنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در ‌بورس انرژی‌
• امکان پوشش ریسک و تأمین کالاهای مورد نیاز مصرف کنندگان برای دوره‌های زمانی مختلف
• کاهش هزینه‌های معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس‌
• کاهش ریسک‎های معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و …
• وجود قراردادهای استاندارد و مشخص همچنین تضمین استاندارد بودن و کیفیت کالاهای مورد معامله در بورس
• برخورداری از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده ‎گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا

چگونگی فعالیت در بورس انرژی ایران

تنها افرادی می‌توانند در بازار بورس انرژی فعالیت کنند که شرایط تعیین شد‌ه برای فعالیت در این بازار را داشته باشند. اشخاص حقوقی دارای پروانه بهره‌برداری مرتبط، مجاز به انحام معاملات در بازار فیزیکی هستند. اما افرادی که متقاضی فعالیت در حوزه برق باشند، ابتدا باید به شرکت برق مراجعه کرده و معرفی‌نامه دریافت کنند.

همچنین قبل از حضور در معاملات بورس انرژی، مشتریان باید نسبت به اخذ کد سهامداری برای ورود به این بازار اقدام کنند. برای انجام این کار، در ابتدا مشتری باید به یکی از  کارگزاری‌های رسمی مجوزدار در بورس انرژی ازجمله کارگزاری کاریزما مراجعه کند و کد سهامداری خود را دریافت نماید. سپس از طریق نام کاربری و رمزی که در اختیار او قرار داد‌ه خواهد شد، می توانند به سیستم معاملات آنلاین وارد شد‌‌ه و کلیه نمادهای بورس انرژی را مشاهده و معامله نمایند.

فرآیند تسویه در بازار فیزیکی:

۱. تسویه نقدی

در این روش، مبلغ قرارداد طی مهلت اعلام‌شده به صورت نقدی به حساب تسویه واریز خواهد شد. این واریز توسط کارگزار خریدار انجام می‌شود.

۲. تسویه با تضمین

این نوع تسویه تنها در معاملات نسیه با ضمانت‌نامه بانکی و به وسیله گشایش اعتبار اسنادی انجام می‌شود‌.

۳. تسویه خارج از پایاپای

در این روش، طی مهلت اعلام‌شده برای تسویه، خارج از پایاپای، سند تسویه طبق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی توسط فروشنده و کارگزار تأیید شده و در کنار سایر مستندات توسط کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارائه می‌شود

کارمزد معاملات بورس انرژی

در تابستان ۱۴۰۴، نرخ‌های کارمزد معاملات در بورس انرژی ایران به‌روزرسانی خاصی نداشتند و همان‌طور که منابع اعلام کردند، تغییر در این سال اعمال نخواهد شد . بنابراین نرخ‌های مشخص‌شده در جدول زیر برای کل سال ۱۴۰۴ قابل‌اتکا هستند، شامل تابستان

کارمزد معاملات (به‌صورت درصد از ارزش معامله)

بر اساس جدول منتشرشده توسط کارگزاری سی‌ولکس، نرخ‌های کارمزد معاملات به صورت زیر است

ردیف	نوع کارمزد	خرید	فروش	جمع کل	سقف مبلغ)ریال)
1	کارمزد کارگزار	0.00135	0.00135	–	خرید: 600، فروش: 600
2	کارمزد بورس انرژی	0.00036	0.00036	–	خرید: 200، فروش: 200
3	کارمزد سپرده‌گذاری مرکزی	0.000225	0.000225	–	خرید: 200، فروش: 200
4	حق نظارت سازمان بورس	0.000288	0.000432	–	خرید: 160، فروش: 160
5	مدیریت فناوری	0.000135	0.000135	–	خرید: 200، فروش: 200
	جمع کل نرخ کارمزد	0.002358	0.002502	0.00486	—

جمع کل کارمزد خرید ≈ ۰/۲۳۵۸٪
جمع کل کارمزد فروش ≈ ۰/۲۵۰۲٪
مجموع خرید و فروش ≈ ۰/۴۸۶٪

 عرضه کنندگان عمده بورس انرژی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی:

شرکت ملی نفت	شرکت پالایش نفت بهران	شرکت پالایش گاز ایلام	شرکت پتروشیمی بندر امام خمینی	شرکت پتروشیمی کرمانشاه	واحد کک سازن و پالایش قطران زرند
شرکت پخش فرآورده های نفتی ایران	شرکت پالایش نفت تبریز	شرکت پالایش گاز خانگیزان	شرکت پتروشیمی جم	شرکت پتروشیمی مبین	شرکت پروده طبس
شرکت پالایش نفت آبادان	شرکت پالایش نفت تهران	شرکت پالایش نفت کرمانشاه	شرکت پتروشیمی رازی	شرکت ذوب آهن اصفهان	شرکت پتروشیمی تبریز
شرکت پالایش نفت اصفهان	شرکت پالایش نفت امام خمینی	شرکت پالایش نفت لاوان	شرکت پتروشیمی زاگرس	شرکت زغال سنگ البرز مرکزی	شرکت پتروشیمی شازند
شرکت پالایش نفت بندر عباس	شرکت پالایش نفت شیراز	مجتمع گازی پارس جنوبی عسلویه	شرکت پتروشیمی فن آوران	شرکت زغال سنگ کرمان	شرکت پتروشیمی مبین

 عرضه کنندگان عمده حوزه برق در بورس انرژی:

نیروگاه سیکل ترکیبی فارس ( شرکت مولد نیروگاهی تجارت فارس)	نیروگاه سیکل ترکیبی شریعتی (شرکت اندیشه سازان بهین سرآمد)	نیروگاه سیکل ترکیبی خوی (شرکت تولید نیروی پرتو شمس تابان)	نیروگاه کازرون (شرکت سایپا گستر پردیسان)
نیروگاه زرند (تولید برق مپنا)	نیروگاه سیکل ترکیبی نیشابور (شرکت ساینا گستر پردیسان)	نیروگاه سیکل ترکیبی گیلان (شرکت توسعه مسیر برق گیلان)	نیروگاه کهنوج (شرکت تولید برق ماهتاب کهنوج)
نیروگاه زنبق یزد ( تعاونی کارکنان نیروگاه یزد)	نیروگاه سیکل سنندج (شرکت تولید نیروی برق سنندج)	نیروگاه سیکل ترکیبی قم (شرکت پیوند گستر پارس)	نیروگاه مشهد (شرکت افق توسعه انرژی خلیج فارس)
نیروگاه سیکل ترکیبی ارومیه (شرکت تدبیرسازان سرامد)	نیروگاه سیکل  ترکیبی منتظر قائم (شرکت توسعه برق و انرژی سپهر)	نیروگاه شهدای پاکدشت (شرکت تولید نیروی برق دماوند)	نیروگاه سیکل ترکیبی سمنان (شرکت گهر انرژی سیرجان)
نیروگاه سیکل ترکیبی سبلان (شرکت سبلان برق امید)	نیروگاه شهید منتظر قائم (شرکت توسعه برق و انرژی سپهر)	نیروگاه شهید منتظری (شرکت پرشین فولاد)	نیروگاه کاشان (شرکت ساخت و بهره برداری انرژی)

بورس انرژی ایران، دروازه‌ای شفاف برای معاملات انرژی

بورس انرژی ایران به عنوان یک بازار رسمی و سازمان‌یافته، بستری حرفه‌ای برای خرید و فروش انواع حامل‌های انرژی فراهم می‌کند. این بازار با ساختار رقابتی، شفافیت بالا، ابزارهای متنوع مالی، و مزایای متعددی همچون معافیت مالیاتی، کاهش ریسک معاملاتی و حذف فرآیندهای پیچیده مناقصه و مزایده، به عنوان یکی از بهترین راهکارها برای عرضه و تأمین انرژی در کشور شناخته می‌شود.

فعالیت در بورس انرژی نیازمند طی مراحلی مشخص از جمله ثبت‌نام در سامانه سجام، دریافت کد معاملاتی، عقد قرارداد با کارگزاری، و دریافت مجوزهای تخصصی است. تنها اشخاص حقوقی دارای صلاحیت می‌توانند در بازار فیزیکی این بورس فعالیت کنند.

علاقه‌مندان برای ورود به این بازار، می‌بایست ابتدا در سامانه سجام ثبت‌نام کرده و فرآیند احراز هویت را تکمیل نمایند.
آدرس سامانه ثبت‌نام سجام:
🔗 www.sejam.ir

در نهایت، بورس انرژی ایران نه تنها ابزاری کارآمد برای سامان‌دهی بازار انرژی داخلی است، بلکه دریچه‌ای به سوی بازارهای بین‌المللی، توسعه پایدار، و تأمین منابع مالی و انرژی با بهره‌وری بالاتر نیز محسوب می‌شود.